Een kozijn moet lang meegaan en wordt daarom voorzien van een coating. Simpel, zo lijkt het. Maar sinds de wettelijke begrenzing van de milieu-impact van wat er wordt gebouwd, is ook het ‘samengaan’ van hout en verf ingewikkelder geworden. Immers, de hele levensloop van een houten gevelelement – van boom tot en met sloophout – telt mee bij de berekening van de milieuprestatie. Timmerfabrikant vraagt enkele ketenpartners naar hun ervaringen met deze ‘milieutransitie’.
LCA-specialisten hebben het druk de laatste tijd. Steeds meer bouwpartijen willen graag laten uitrekenen waar ze in hun productcyclus de grootst mogelijke ‘milieuwinst’ kunnen behalen. Tussen twee vergaderingen door, in een wegrestaurant, nemen Sissy Verspeek en Fred van der Burgh, LCA-deskundigen van het Wageningse bureau Agrodome even de tijd voor enkele vragen over hout en verf.
Een timmerfabrikant wil een ‘zeer duurzaam’ houten kozijn maken. Welke stappen kan hij achtereenvolgens overwegen?
Sissy Verspeek: “De grootste milieuwinst zit in de houtsoortkeuze. Transport van het hout en de manier van oogsten zijn ook milieubelastend. Daarom scoren FSC- of PEFC-hout uit Europa, Europees hardhout en inlands hout vaak beter. Het maakt ook veel uit of de opdrachtgever nadruk legt op ‘een lange levensduur’ of op ‘ecologische kwaliteit’. De verfkeuze bij afwerking en bij onderhoud van een houten kozijn heeft invloed op garanties die worden verlangd. Bij afwerking met synthetische verven worden nu al garanties gegeven van vijftien jaar. Lijnolieverf heeft meer milieutechnische kwaliteit. Nieuwe alternatieven zijn bijvoorbeeld ‘bio-finish’ met een beschermend laagje van natuurlijke schimmels of het ‘aanbranden’ van het houtoppervlak.”
Wat kan een LCA-berekening van een houten gevelelement zeggen over schadelijke stoffen in de toegepaste coating of lijm?
Verspeek: “Een LCA geeft inzicht in de milieu-impact van de verschillende stoffen die in een product zitten of die worden toegevoegd of uitgestoten. Deze rapportage is vertrouwelijk. De Environmental Product Declaration (EPD) van hetzelfde product is een samenvatting van het LCA-rapport en is wel openbaar. Die vertrouwelijkheid maakt ook deel uit van de beroepscode van de LCA-deskundige. Van oorsprong is een LCA een managementgereedschap om te bepalen wáár in de verschillende stappen van een levenscyclus, de milieukwaliteit van het product kan worden verbeterd. Milieuscores van bouwproducten vind je ook in de Nationale Milieu Database (www.milieudatabase.nl).”
Welke coatings zou een timmerfabrikant vanuit ecologisch oogpunt liever niet gebruiken?
Fred van der Burgh: “Veel verf wordt van fossiele grondstoffen gemaakt. Daar willen we uiteindelijk vanaf.” Verspeek: “De basis voor verven en lijmen zijn stoffen die je chemisch moet bewerken om ze bruikbaar te maken. Dat geldt ook voor lijnolieverf. In de timmerindustrie zijn veel soorten coatings in gebruik (zie tabel verfklassen, red.). Voor mij gaan alarmbellen rinkelen bij vluchtige organische oplosmiddelen (VOS). Pigmenten kunnen ook kritisch zijn. Bij de samenstelling van verven worden hulpstoffen toegepast. Bij de keuze van een hulpstof is de prijs vaak bepalend.” Van der Burgh: “Met andere woorden: als je kijkt naar mogelijke verbeterpunten, moet je naar de gehele milieu-impact kijken, dus ook naar die hulpstoffen.” Verspeek: “Toepassing van hang- en sluitwerk blijkt ook veel invloed te hebben op de milieuprestatie. Dat wordt goed zichtbaar bij vergelijking een LCA van een vast kozijn met die van varianten met een draairaam of tuimelraam.”
Circulair
Verduurzaming van de productieketen van houten deuren is al enkele jaren een speerpunt van het bedrijfsbeleid van Weekamp Deuren in Dedemsvaart. In 2017 nam het bedrijf deel aan het TNO-project ‘Circulair Hout’ waarbij een ‘circulaire deur’ werd geproduceerd van gerecycled deurhout. De resultaten daarvan staan te lezen in het Rapport ‘Circulair Bouwen in Perspectief’ van TNO innovation for life, maart 2018, door Sanne van Leeuwen, Peter Kuindersma en anderen. Het jaar daarop stond voor Weekamp in het teken van de samenwerking met verfleverancier PPG Wood Finishes en DSM, producent van onder andere bindmiddelen voor verf. Marco Wijma, technisch manager van Weekamp Deuren: “Wij wilden meedoen in de ontwikkeling in de samenleving om grondstoffen te gaan hergebruiken. Tegelijkertijd viel het ons op dat na vervanging onze deuren via de stort in de verbrandingsoven verdwenen terwijl daar nog veel goed hout aan zat. Met TNO en enkele andere bedrijven hebben we het praktische bewijs geleverd dat je het hout van gebruikte deuren kunt hergebruiken voor productie van nieuwe deuren.”
Een volgende stap in de verduurzaming van het productieproces volgde voor Weekamp Deuren na een uitnodiging. Wijma: “Eind 2017 werden wij benaderd door DSM Resins & Functional Materials, de divisie die onder andere bindmiddelen maakt voor verf. Ze vroegen ons voor een praktijkproef met verf met een bindmiddel op basis van plantaardige grondstoffen. Onze vaste verfleverancier PPG Wood Finishes was ook van de partij.” Voor Weekamp Deuren was die pilot een kans om iets te doen met de frustrerende ervaring dat veel deurhout niet herbruikbaar is omdat er milieubelastende verf op zit. “Met DSM en PPG werden we het eens over het maken van een conceptdeur van gerecycled deurhout, afgewerkt met die nieuwe verf op basis van het ‘plant-based’ bindmiddel ‘Decovery’. Die hebben we gerealiseerd en in maart 2018 gepresenteerd. Een halfjaar later hebben we een praktijktest uitgevoerd met twee nieuwe deuren voor een woonhuis in Sneek. Deze deuren zijn door de toepassing van de plant-based coating duurzaam in de zin van ‘levensduurverlengend’ en ‘milieuverantwoord’. Weekamp Deuren heeft met PPG en DSM een langetermijnplan gemaakt voor het overschakelen naar 100 procent plant-based coating.”
DSM
“Ik probeer van alle relevante betrokkenen in een waardeketen de neuzen in dezelfde richting te krijgen om producten te implementeren die voor elke partij van waarde zijn.” Zo omschrijft Ruben Pleijzier zijn werk als ‘business developer’ bij DSM Resins & Functional Materials in Heerlen. Weekamp en PPG Woodfinishes in Duiven toonden interesse voor de verf op basis van een nieuwe, duurzame DSM-technologie. De drie ketenpartners werden het eens over een testopzet. In een persbericht van maart 2018 kondigden de drie ketenpartners ‘de eerste conceptdeur van gerecycled hout gecoat met een plantbasisverf’ aan. De natuurlijke materialen van Decovery vervangen een groot deel van de fossiele ingrediënten die traditioneel het bindmiddel vormen van verf; zonder afbreuk te doen aan de kwaliteit en de prestaties. Later dat jaar volgt een geslaagde proef met dezelfde verf op twee nieuwe deuren van Weekamp Deuren.
Brengen deze pilots met de plant-based coating het moment snel dichterbij dat DSM alle fossiele ingrediënten van ‘Decovery’ vervangt door plantaardige grondstoffen?
Pleijzier: “De techniek is er, de interne drijfveer ook, maar wanneer die vervanging precies gerealiseerd kan worden, weet ik niet. Ik kan wel zeggen dat het antwoord op die vraag een zaak is waarbij de samenwerking met alle betrokken partners essentieel zal zijn.”
Lees het volledige artikel in Timmerfabrikant 4-2019. Nog geen abonnee?